Als de overheid faalt,

Artikel 16 van het Internationaal Verdrag inzake de Rechten van het Kind (IVRK) stelt dat geen enkel kind mag worden onderworpen aan willekeurige of onrechtmatige inmenging in zijn of haar privéleven, gezinsleven, woning of correspondentie, en dat het kind recht heeft op bescherming door de wet tegen dergelijke inmenging of aantasting.

Hoewel dit artikel een duidelijke bescherming biedt tegen inmenging in het gezinsleven, heeft de Nederlandse rechter slechts aan enkele artikelen van het IVRK rechtstreekse werking toegekend, en artikel 16 behoort daar niet standaard toe. Dit betekent dat ouders in juridische procedures beperkt een beroep kunnen doen op dit artikel om overheidsingrijpen in het gezinsleven aan te vechten.

Deze beperkte rechtstreekse werking van artikel 16 IVRK maakt het voor ouders die kiezen voor thuisonderwijs moeilijker om zich te beroepen op internationale kinderrechten ter bescherming tegen overheidsingrijpen. Hierdoor ontstaat een spanningsveld tussen nationale wetgeving en internationale verdragsverplichtingen, waarbij de rechten van het kind en de autonomie van het gezin onder druk kunnen komen te staan en de overheid zwaar kan ingrijpen.

‘Ontwikkelingsbedreiging’: een vage definitie met verregaande gevolgen

En dit ingrijpen gebeurt op grond van een ‘ontwikkelingsbedreiging’, want er moet wel iets aan te merken zijn als je doet wat er wordt gezegd. Maar wat is dit en wat gebeurt er als de overheid bepaalt dat een kind ‘ontwikkelingsbedreigd’ is? Het antwoord is verontrustend: er zijn geen vaste criteria. Het begrip ‘ontwikkelingsbedreiging’ is zo vaag dat het in vrijwel elke situatie toegepast kan worden, zonder dat er duidelijke grenzen zijn gesteld.

De Raad voor de Kinderbescherming en jeugdzorginstanties hanteren een subjectieve beoordeling om te bepalen of een kind gevaar loopt. Dit betekent dat een ambtenaar of hulpverlener kan beslissen dat een kind niet goed wordt opgevoed, zonder dat er concrete richtlijnen zijn voor wanneer ingrijpen geoorloofd is. In de praktijk betekent dit dat een keuze zoals thuisonderwijs, alternatieve leerstijlen of een niet-traditionele opvoeding al als ‘risicofactor’ kan worden gezien.

Dit is niet alleen een probleem voor gezinnen die thuisonderwijs geven, maar voor iedereen die niet strikt binnen de lijnen van het overheidsbeleid kleurt. Het risico is duidelijk: een gezin dat afwijkt van de norm, kan onder toezicht worden gesteld of zelfs gesplitst worden.

Voorstanders van overheidsingrijpen stellen dat ‘ontwikkelingsbedreiging’ een noodzakelijk middel is om kinderen te beschermen tegen mishandeling of verwaarlozing. Maar in de praktijk worden gezinnen soms juist verscheurd zonder dat daar een duidelijke reden voor is. Ouders van thuisonderwijsleerlingen lopen hierdoor een vergroot risico: als een inspecteur of jeugdbeschermer vindt dat thuisonderwijs een bedreiging vormt voor de ontwikkeling van het kind, kan de overheid ingrijpen – zelfs als er geen misstanden zijn.

Hiermee neemt de overheid feitelijk de opvoeding en onderwijskeuze uit handen van ouders – een situatie die lijnrecht ingaat tegen internationale kinderrechtenverdragen zoals artikel 16 IVRK.

De vraag is dus niet of thuisonderwijs onder vuur ligt, maar hoe lang het nog duurt voordat afwijkende onderwijsvormen structureel als ‘ontwikkelingsbedreigend’ worden bestempeld.

👉 [Bron: Vertrouwen in de Toekomst Regeerakkoord]

Wanneer de overheid bepaalt waar jouw kind naar school gaat

Wat als de overheid niet alleen bepaalt dát je kind naar school moet, maar ook wáár? Met de invoering van strengere leerplichtregels en het gebruik van ondertoezichtstelling (OTS) als handhavingsmiddel, komt dit scenario akelig dichtbij. Ouders die weigeren hun kind in te schrijven op een school die niet past bij hun levensovertuiging, kunnen onder toezicht worden geplaatst – en in sommige gevallen zelfs het ouderlijk gezag verliezen.

Het wetsvoorstel “Wet voorschriften vrijstelling leerplicht bij richtingbezwaren” biedt gemeenten en jeugdbeschermingsinstanties meer bevoegdheden om in te grijpen als ouders niet voldoen aan de eisen. Bij een afwijzing van de vrijstelling blijft de leerplicht gelden. Als een kind dan niet wordt ingeschreven op een school, kan een ondertoezichtstelling worden opgelegd, zodat een gezinsvoogd de inschrijving alsnog afdwingt.

Dit betekent dat de overheid feitelijk de keuzevrijheid van ouders inperkt, zelfs als dit indruist tegen hun geloofsovertuiging. Dit is een directe schending van artikel 23 van de Grondwet, waarin de vrijheid van onderwijs wordt gewaarborgd.

De gevolgen hiervan kunnen ingrijpend zijn. Ouders die zich verzetten tegen de verplichte schoolkeuze van de overheid, kunnen uiteindelijk hun kind kwijtraken. In de praktijk betekent dit dat een kind door de overheid op een school kan worden geplaatst die fundamenteel in strijd is met de waarden en overtuigingen van het gezin. Dit is geen hypothetisch probleem: in meerdere gevallen heeft OTS geleid tot gedwongen inschrijvingen op scholen waar ouders zich fel tegen verzetten.

De vraag die we moeten stellen is simpel: in hoeverre mag de overheid bepalen hoe en waar een kind onderwijs krijgt? Wanneer de overheid ouders dwingt hun kinderen naar een door hen ongewenste school te sturen – met ondertoezichtstelling als dwangmiddel – dan is de lijn tussen bescherming en controle definitief overschreden.

👉 Bron: [Proefschrift ontwikkelingsbedreiging]

👉 Bron: [Wet voorschriften vrijstelling leerplicht bij richtingbezwaren]

Het is belangrijk te benadrukken dat deze landen, ondanks hun flexibelere benadering, nog steeds mechanismen hebben om in te grijpen wanneer het welzijn van het kind in het geding is. Echter, de basisaanname is dat ouders primair verantwoordelijk zijn voor de opvoeding en het onderwijs van hun kinderen, en overheidsingrijpen is slechts een laatste redmiddel. Zoals het hoort.

Door te kijken naar deze internationale voorbeelden, kunnen we leren hoe een balans gevonden kan worden tussen het waarborgen van het recht van het kind op onderwijs en het respecteren van de rechten van ouders om te kiezen voor een onderwijsvorm die past bij hun overtuigingen en de behoeften van hun kinderen.

👉 [Bron: Kinderrechten artikel 28]

👉 [Bron: Thuisonderwijs op grond van richtingbezwaren]

👉 [Bron: Sperling proefschrift]

De keuze die Nederland moet maken: controle of vertrouwen?

Nederland staat op een kruispunt. Blijft het land vasthouden aan een onderwijssysteem dat faalt om alle kinderen een passende plek te bieden, terwijl het tegelijkertijd ouders dwingt zich hieraan te conformeren? Of kiest het voor een toekomst waarin ouderlijke autonomie, onderwijs op maat en vrijheid wél worden gewaarborgd?

De internationale vergelijking laat zien dat het anders kan. In landen zoals Canada, de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk is thuisonderwijs een geaccepteerd en erkend alternatief, zonder dat dit leidt tot grootschalige misstanden of ondermaatse onderwijsresultaten. Kinderen die thuisonderwijs krijgen, presteren vaak net zo goed of zelfs beter dan hun leeftijdsgenoten in het reguliere onderwijs.

Toch beweegt Nederland zich juist de andere kant op. Met wetsvoorstellen zoals de “Wet Voorschriften Vrijstelling Leerplicht bij Richtingbezwaren” worden de eisen voor vrijstelling steeds strenger en wordt thuisonderwijs niet uitgebreid, maar ingeperkt. De overheid wil volledige controle over onderwijskeuzes van ouders, zelfs als dit direct ingaat tegen fundamentele mensenrechten en verdragen zoals artikel 23 van de Grondwet (vrijheid van onderwijs) en artikel 16 IVRK (bescherming van het gezinsleven).

Deze situatie is extra wrang als we kijken naar de gebrekkige staat van het huidige onderwijssysteem. Passend onderwijs zou elk kind een plek moeten bieden, maar in de praktijk worden duizenden kinderen buitengesloten. De overheid erkent deze problemen, maar blijft ouders die zélf verantwoordelijkheid willen nemen tegenwerken in plaats van ondersteunen.

De kernvraag blijft: wanneer accepteert Nederland dat thuisonderwijs een legitieme keuze is?

• Waarom moet een ouder zich verdedigen als zij hun kind willen onderwijzen in een veilige, stimulerende thuisomgeving?
• Waarom wordt thuisonderwijs als risico gezien, terwijl het onderwijssysteem zelf keer op keer faalt om maatwerk te leveren?
• Waarom moet een gezin dat buiten het systeem denkt, vrezen voor overheidsingrijpen?

Wat we nodig hebben is een herziening van de visie op thuisonderwijs. Niet als uitzondering, niet als probleemgeval, maar als een waardevolle en volwaardige onderwijskeuze. Nederland moet zich afvragen: kiest het voor een systeem van controle en dwang, of voor vertrouwen en vrijheid?

De toekomst van thuisonderwijs in Nederland hangt af van hoe deze discussie zich ontwikkelt. Blijven we luisteren naar angst en bureaucratische controle, of maken we de keuze om écht te vertrouwen op ouders en hun capaciteiten?

De tijd om deze vraag te beantwoorden is nú.

👉 [Bron: Vijf jaar ‘passend’ onderwijs]

👉 [Bron: Ouders maak één vuist tegen het gedwongen onderwijssysteem]

👉 [Bron: Homeschooling Canada starts to grow]

Jouw stem telt

Dit artikel is geen aanval op de overheid of de mensen die binnen het systeem werken. Dit is een oproep tot bewustwording. Wat gebeurt er als de overheid faalt? Wat als fouten niet worden erkend, maar worden weggemoffeld? Wat als ouders hun rechten verliezen en kinderen de prijs betalen voor bureaucratische blunders?

Iedere stem telt—die van ouders, advocaten, beleidsmakers en vooral van de kinderen die slachtoffer worden van een systeem dat eerder controleert dan beschermt. Hoeveel families moeten nog lijden voordat we erkennen dat het systeem fundamenteel faalt?

Wat kun jij doen?

• Deel jouw ervaring: Ken jij een situatie waarin overheidsfalen gezinnen dupeerde? Jouw verhaal helpt om de impact zichtbaar te maken.
• Reageer op dit artikel: Jouw inzichten en ervaringen kunnen anderen inspireren en bewustzijn creëren.
• Denk mee over oplossingen: Hoe maken we een systeem waarin transparantie, eerlijkheid en herstel centraal staan, in plaats van bureaucratie en doofpotten?

“Een overheid die haar eigen fouten niet erkent, blijft dezelfde fouten maken – ten koste van gezinnen. Zolang het systeem zichzelf beschermt in plaats van burgers, zullen er meer slachtoffers volgen.”

Laten we dat gesprek voeren. Hier, vandaag, samen.