Thuiszitters: als het systeem meer kwaad dan goed doet

Wanneer een kind vastloopt in het onderwijs, wordt al snel het bekende traject opgestart: een keukentafelgesprek, een zorgteamoverleg, gesprekken met leerplichtambtenaren en talloze formulieren die ingevuld moeten worden. Ouders moeten keer op keer onderbouwen waarom hun kind niet functioneert binnen het huidige schoolsysteem, alsof het falen van het onderwijs bij hen ligt. De bureaucratie is enorm en haalt de energie weg bij gezinnen die juist ruimte nodig hebben om hun kind te ondersteunen. Ondertussen zit het kind thuis, raakt sociaal geïsoleerd, ervaart faalervaring op faalervaring, en verliest steeds meer motivatie en zelfvertrouwen.

De Kinderombudsman stelt terecht dat deze opeenstapeling van onderzoeken en indicaties kinderen eerder schaadt dan helpt. Kinderen voelen zich hierdoor bekeken, beoordeeld en bestempeld, in plaats van geholpen of begrepen. Het systeem is ingericht op controle en verantwoording, niet op maatwerk of vertrouwen. Daardoor worden thuiszitters vaak het slachtoffer van het idee dat zij koste wat kost moeten terugkeren naar school, zelfs als de schoolomgeving helemaal niet meer passend is of zelfs traumatisch is geworden. Dat terwijl ze juist gedijen in de veilige en vertrouwde omgeving van thuis en liefdevolle ouders.

Voor veel gezinnen wordt thuisonderwijs in zo’n situatie geen luxe, maar een noodgreep — een manier om het kind te beschermen tegen nog meer schade en stress. In plaats van ouders te wantrouwen die deze stap zetten, zou het systeem hen moeten erkennen en ondersteunen. Juist voor deze kinderen kan thuisonderwijs een plek zijn waar zij in rust kunnen herstellen, hun zelfvertrouwen terugvinden en alsnog leren op hun eigen tempo. Dat vraagt om een ander perspectief: niet méér regels en toetsen, maar vertrouwen in ouders en het lef om buiten de gebaande paden te denken.

👉 [Bron: Kinderombudsman: passend naar inclusief]

Waarom passend onderwijs te vaak faalt

Ondanks de intenties van passend onderwijs blijkt de praktijk vaak tekort te schieten. Volgens recent onderzoek van het Kohnstamm Instituut blijven onderwijsprofessionals worstelen met kinderen die gedrags- of internaliserende problemen hebben, zoals faalangst of sociaal isolement. Niet zelden worden deze kinderen met terugkerende verwijzingen naar speciaal onderwijs geconfronteerd, zonder dat er effectief wordt ingezet op vroegtijdige, op maat gemaakte interventies. Hierdoor blijven kinderen langer thuis en ontstaan diepe kloof met hun leeftijdsgenoten, met alle negatieve gevolgen van dien.

Oudervereniging Balans bracht in Thuiszitters Tellen (2024) opnieuw aan het licht dat er naar schatting 70.000 thuiszitters zijn in Nederland (dit ligt eigenlijk nog veel hoger dan dit) en dat dit aantal ondanks beleidsinspanningen blijft groeien. Deze kinderen zijn niet ‘moeilijke leerlingen’, maar vertonen signalen van een systeem dat niet flexibel genoeg is om aan individuele behoeften te voldoen. Balans stelt terecht dat thuiszitters fungeren als ‘kanaries in de kolenmijn’: zij laten zien waar het systeem faalt en waar echte hervorming nodig is.

Juist in deze context kan thuisonderwijs een heel reële én positieve oplossing zijn. Zeker wanneer het veilig, stimulerend en ondersteund plaatsvindt, biedt het kinderen de ruimte om hun eigen tempo en leerstijl te volgen. De ontbrekende schakel is durf: erkenning dat één vorm van onderwijs niet past bij ieder kind, en dat een thuisonderwijs-model soms nodig is om kinderen weer perspectief te bieden.

👉 [Bron: Kohnstamm Instituut: Niet thuisgeven]

👉 [Bron: Naar schatting 70.000 thuiszitters in 2023NJI]

👉 [Bron: Thuiszitters tellen]

Thuisonderwijs als redmiddel voor thuiszitters

Voor veel thuiszitters blijkt thuisonderwijs uiteindelijk het enige redmiddel te zijn om niet volledig vast te lopen. Waar passend onderwijs en zorgtrajecten falen, biedt thuisonderwijs een kans om in een veilige, vertrouwde omgeving tot rust te komen en opnieuw aansluiting te vinden bij leren. Ouders kunnen het tempo aanpassen, overprikkeling voorkomen en inspelen op de specifieke behoeftes van hun kind, zonder dat er voortdurend druk wordt gelegd op presteren of op terugkeer naar een schoolsysteem dat eerder niet werkte.

Gewoon weer even tot rust komen en tot ontwikkeling. Vaak is leren een traumatiserend gegeven voor deze kinderen geworden. Druk opvoeren werkt averechts.

Internationaal wordt thuisonderwijs juist gezien als een legitieme en inclusieve optie wanneer een kind niet kan meekomen in het reguliere onderwijs. Zo blijkt uit ervaringen in Finland dat ouders samen met de overheid goede afspraken kunnen maken over begeleiding en toezicht, terwijl kinderen toch vanuit huis leren. In Australië is er ruimte voor registratie en monitoring, maar zonder dat ouders direct worden belemmerd in hun keuzes. Deze landen laten zien dat vertrouwen in ouders en samenwerking met instanties beter werkt dan wantrouwen en controle. Het is niet erg om los te laten. Het is erg om af te dwingen. 

In Nederland zou thuisonderwijs op eenzelfde manier erkend kunnen worden, zeker voor kinderen die langdurig thuiszitten. Een flexibele, ondersteunde vorm van thuisonderwijs kan helpen om deze groep weer perspectief te geven. In plaats van thuisonderwijs uitsluitend te zien als bedreiging voor het systeem, kunnen we het beschouwen als een veilige brug naar herstel en ontwikkeling voor kinderen die anders buiten de boot vallen. Zodat ook deze kinderen weer zichzelf kunnen herontdekken, kunnen ontwikkelen en de rust terug kunnen vinden van herstel.

👉 Bron: [Homeschool regulations Finland]

👉Bron: [Homeschooling in Australia]

Kinderen profiteren daar van een leeromgeving die rust en veiligheid biedt, en ouders worden gezien als serieuze partners in het leerproces. Nederland kan daarvan leren, door ruimte te geven aan de kracht en betrokkenheid van ouders en tegelijkertijd een vangnet te bouwen voor kinderen die kwetsbaar zijn.

Wanneer we onderwijs opnieuw durven te definiëren als een recht dat kinderen perspectief geeft — en niet als een verplicht systeem waarin zij moeten passen — kunnen we thuisonderwijs zien als een waardevolle schakel in een echt inclusief beleid.

👉 [Bron: Homeschooling Canada]

👉 [Bron: Educating your child at home]

Een andere blik op thuisonderwijs

Het debat over thuisonderwijs is in Nederland vaak beladen en gekleurd door achterdocht. Er wordt snel gedacht dat ouders niet in staat zijn goed onderwijs te bieden, of dat kinderen thuis sociaal zouden worden geïsoleerd. Die aannames worden echter zelden onderbouwd met feiten. Onderzoek laat juist zien dat kinderen die thuisonderwijs volgen vaak prima functioneren, zowel cognitief als sociaal, mits ouders voldoende ondersteuning en vertrouwen krijgen. In internationale onderzoeken komt naar voren dat thuisonderwezen kinderen zich gemiddeld net zo goed of zelfs beter ontwikkelen dan hun leeftijdsgenoten op school, juist omdat zij kunnen leren in een veilige en op maat gemaakte omgeving.

In plaats van thuisonderwijs steeds als noodscenario te zien, zouden we het kunnen benaderen als een serieuze optie voor kinderen die niet passen binnen het reguliere systeem. Dat vraagt om een verschuiving in denken: weg van het idee dat school de enige plek is waar leren gebeurt, naar een bredere visie waarin ouders, kinderen en onderwijsprofessionals samenwerken aan wat het beste is voor het individuele kind. Het bestaansrecht van thuisonderwijs verdient erkenning, zeker als het voorkomt dat kinderen jarenlang buiten het onderwijs vallen of zelfs beschadigd raken door een systeem dat hen niet begrijpt.

Zeker voor thuiszitters, die vaak al kwetsbaar zijn, kan thuisonderwijs het verschil betekenen tussen achterstand en herstel, tussen isolatie en perspectief. Wanneer we ruimte maken voor thuisonderwijs als volwaardig alternatief, kunnen we voorkomen dat kinderen de dupe worden van een falend systeem en bieden we hen juist de kans om weer tot bloei te komen.

👉 [Bron: Homeschooling: The research]

Jouw stem telt

Dit artikel is geen aanval op scholen, leerkrachten of onderwijsprofessionals die elke dag hun best doen met vaak veel te weinig middelen. Het is een uitnodiging. Een uitnodiging om samen te kijken naar wat écht werkt voor kinderen die buiten het systeem vallen. Kinderen die thuiszitten verdienen net zoveel kansen als ieder ander kind, en dat betekent dat we hun ouders de vrijheid en het vertrouwen moeten geven om onderwijs vorm te geven op een manier die wél past.

We kunnen niet blijven vasthouden aan een beleid dat faalt. Miljoenen euro’s verdwijnen in rapportages, indicatietrajecten en bureaucratie, terwijl kinderen thuis wachten en ouders zich machteloos voelen. Waarom wordt thuisonderwijs niet gezien als een volwaardige en gelijkwaardige optie? Waarom zijn ouders die kiezen voor thuisonderwijs verplicht zich te verdedigen, in plaats van erkend te worden als mensen die verantwoordelijkheid nemen uit liefde en zorg voor hun kind?

Iedere stem telt.
De stem van ouders, kinderen, leraren, en beleidsmakers die zien dat het huidige systeem meer kwaad dan goed doet voor een groeiende groep thuiszitters. Onderwijs hoort een recht te zijn, geen strijdtoneel. Vrijheid van onderwijs betekent ook dat ouders gehoord worden — en gesteund in hun keuzes, niet tegengewerkt.

Wat kun jij doen?

Deel jouw verhaal: Ken je een kind dat thuiszit? Of heb je zelf ervaring met thuisonderwijs als laatste redmiddel? Laat anderen zien hoe belangrijk het is om echte alternatieven te erkennen.

Reageer op dit artikel: Jouw inzichten en ideeën zijn waardevol en kunnen de basis vormen voor verandering.

Denk mee over oplossingen: Hoe maken we een onderwijssysteem waarin thuisonderwijs geen noodgreep is, maar een legitieme en gelijkwaardige optie voor ieder kind dat het nodig heeft?

“Onderwijs zou geen wapen moeten zijn om ouders te controleren, maar een kans voor ieder kind om te groeien. Vrijheid van onderwijs betekent vrijheid van angst, vrijheid van uitsluiting en vrijheid om het beste te kiezen voor je eigen kind.”

De kennis is er.
De voorbeelden zijn er.
Nu nog de moed om het echt anders te doen.

Laten we dat gesprek voeren.
Hier. Vandaag. Samen.